{๔๒๑} [๒๓๐] ครั้นเวลาเช้า เมื่อล่วงราตรีนั้นไป ท่านพระอนุรุทธะ ครองผ้า อันตรวาสก ถือบาตรและจีวรเข้าไปยังที่อยู่ของช่างไม้ปัญจกังคะ แล้วนั่งบน อาสนะที่ปูลาดไว้แล้ว ลำดับนั้น ช่างไม้ปัญจกังคะถวายของเคี้ยวของฉันอันประณีต แก่ท่านพระอนุรุทธะจนอิ่มหนำสำราญด้วยตนเอง พอเห็นท่านพระอนุรุทธะฉันเสร็จ ละมือออกจากบาตรแล้ว จึงเลือกนั่ง ณ ที่สมควรที่ใดที่หนึ่งซึ่งต่ำกว่า ได้กล่าว กับท่านพระอนุรุทธะว่า

“พระคุณเจ้าผู้เจริญ ภิกษุผู้เถระทั้งหลายเข้ามาหากระผมในที่นี้แล้วกล่าวอย่างนี้ว่า ‘คหบดี ท่านจงเจริญเจโตวิมุตติอันหาประมาณมิได้เถิด’ พระเถระบางรูปกล่าวอย่างนี้ว่า ‘คหบดี ท่านจงเจริญเจโตวิมุตติที่เป็นมหัคคตะเถิด’

พระคุณเจ้าผู้เจริญ ธรรม ๒ ประการนี้ คือ

๑. เจโตวิมุตติ ๑ อันหาประมาณมิได้

๒. เจโตวิมุตติที่เป็นมหัคคตะ ๒

มีอรรถต่างกันและมีพยัญชนะต่างกัน(อย่างไร) หรือว่ามีอรรถเป็นอันเดียวกัน ๓ ต่างกันแต่พยัญชนะเท่านั้น”

“คหบดี ถ้าเช่นนั้น ท่านนั่นแหละ จงทำความเข้าใจในเรื่องนี้ให้แจ่มแจ้ง ท่านจะได้ปฏิบัติไม่ผิดจากเรื่องนี้”

“พระคุณเจ้าผู้เจริญ กระผมมีความเข้าใจอย่างนี้ว่า ‘ธรรมเหล่านี้ คือ

๑. เจโตวิมุตติอันหาประมาณมิได้

๒. เจโตวิมุตติที่เป็นมหัคคตะ

มีอรรถเป็นอันเดียวกัน ต่างกันแต่พยัญชนะเท่านั้น”

๑ ดูเชิงอรรถที่ ๑ ข้อ ๘๒ (โคปกโมคคัลลานสูตร) หน้า ๙๒ ในเล่มนี้
๒ ดูเชิงอรรถที่ ๑ ข้อ ๖๖ (อาเนญชสูตร) หน้า ๗๓ ในเล่มนี้
๓ มีอรรถเป็นอันเดียวกัน หมายถึงฌานที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ว่า เป็นเจโตวิมุตติ ที่หาประมาณ มิได้หรือเจโตวิมุตติที่เป็นมหัคคตะ เพราะมีจิตเป็นเอกัคคตา(มีอารมณ์เป็นหนึ่ง)เหมือนกัน (ม.อุ.อ. ๓/๒๓๐/๑๔๕)