เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า ‘พึงทราบอายตนะภายนอก ๖’ เพราะอาศัยเหตุอะไร เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ

๑. รูปายตนะ

๒. สัททายตนะ

๓. คันธายตนะ

๔. รสายตนะ

๕. โผฏฐัพพายตนะ

๖. ธัมมายตนะ ๑

{๘๑๓}คำที่เรากล่าวไว้ว่า ‘พึงทราบอายตนะภายนอก ๖’ นั่น เพราะอาศัยเหตุนี้ เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น

นี้เป็นหมวดธรรม ๖ หมวดที่ ๒ (๒)

{๘๑๔}เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า ‘พึงทราบหมวดวิญญาณ ๖’ เพราะอาศัยเหตุอะไร เรา จึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ

๑. เพราะอาศัยจักขุและรูป จักขุวิญญาณจึงเกิด

๒. เพราะอาศัยโสตะและเสียง โสตวิญญาณจึงเกิด

๓. เพราะอาศัยฆานะและกลิ่น ฆานวิญญาณจึงเกิด

๔. เพราะอาศัยชิวหาและรส ชิวหาวิญญาณจึงเกิด

๕. เพราะอาศัยกายและโผฏฐัพพะ กายวิญญาณจึงเกิด

๖. เพราะอาศัยมโนและธรรมารมณ์ มโนวิญญาณจึงเกิด

คำที่เรากล่าวไว้ว่า ‘พึงทราบหมวดวิญญาณ ๖’ นั่น เพราะอาศัยเหตุนี้ เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น

นี้เป็นหมวดธรรม ๖ หมวดที่ ๓ (๓)

{๘๑๕}เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า ‘พึงทราบหมวดผัสสะ ๖’ เพราะอาศัยเหตุอะไร เราจึง กล่าวไว้เช่นนั้น คือ

๑. เพราะอาศัยจักขุและรูป จักขุวิญญาณจึงเกิด ความประจวบแห่ง ธรรม ๓ เป็นผัสสะ ๒

๑ ดูเทียบข้อ ๓๐๕ (สฬายตนวิภังคสูตร) หน้า ๓๖๙ ในเล่มนี้
๒ ดูเทียบ สํ.สฬา. (แปล) ๑๘/๖๐/๔๙