๑๓. กายธาตุ (ธาตุคือกายประสาท)

๑๔. โผฏฐัพพธาตุ (ธาตุคือโผฏฐัพพารมณ์)

๑๕. กายวิญญาณธาตุ (ธาตุคือกายวิญญาณ)

๑๖. มโนธาตุ (ธาตุคือมโน)

๑๗. ธัมมธาตุ (ธาตุคือธรรมารมณ์)

๑๘. มโนวิญญาณธาตุ (ธาตุคือมโนวิญญาณ)

อานนท์ เพราะเหตุที่ภิกษุรู้เห็นธาตุ ๑๘ ประการนี้แล จึงควรเรียกว่า ‘ภิกษุผู้ฉลาดในธาตุ” (๑)

{๒๓๘} “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มีบรรยายอื่นอีกไหม ที่ควรเรียกว่า ‘ภิกษุผู้ฉลาด ในธาตุ”

“อานนท์ มีธาตุ ๖ ประการนี้ คือ

๑. ปฐวีธาตุ

๒. อาโปธาตุ

๓. เตโชธาตุ

๔. วาโยธาตุ

๕. อากาสธาตุ

๖. วิญญาณธาตุ

อานนท์ เพราะเหตุที่ภิกษุรู้เห็นธาตุ ๖ ประการนี้แล จึงควรเรียกว่า ‘ภิกษุผู้ฉลาดในธาตุ” (๒)

{๒๓๙} “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มีบรรยายอื่นอีกไหม ที่ควรเรียกว่า ‘ภิกษุผู้ฉลาด ในธาตุ”

“อานนท์ มีธาตุ ๖ ประการนี้ คือ

๑. สุขธาตุ (ธาตุคือสุข)

๒. ทุกขธาตุ (ธาตุคือทุกข์)

๓. โสมนัสสธาตุ (ธาตุคือโสมนัส)

๔. โทมนัสสธาตุ (ธาตุคือโทมนัส)

๕. อุเปกขาธาตุ (ธาตุคืออุเบกขา)

๖. อวิชชาธาตุ (ธาตุคืออวิชชา)